असेन मी नसेन मी

*शब्दव्रती मी ...

असेन मी, नसेन मी ...*

चार चौघात आपण स्वतः एखादं नाटक 'वठवलं' की स्वतःस मस्त शाब्बासकी देतो. पण त्याचप्रमाणे नाट्यकर्मींनी एखादं मस्त नाटकमस्तपणे 'वठवलं' तर आपण त्यांचं 'मुक्तकंठाने' कौतुक करतो का? विचारा प्रश्न स्वतःला. बहुदा नाही. 

२/३ दिवसांपूर्वी लोकहितवादी मंडळाने, साहित्य संमेलनाच्या पूर्व संध्येला एक भन्नाट नाटक सादर केलं. ते खूप सुंदर होतं म्हणून मीठरवलं 'निवांतपणे' कौतुकाची पावती द्यायची आणि जमलं तर काही 'सुधारणेसाठी' सूचना द्यायच्या. आताच सांगतो, मी नाट्यकर्मीनाही आणि मला संगीतातलं काही(ही) कळत नाही. त्या मुळे 'सल्ला' घ्या ... की ...

हे नाटक शब्दव्रती शांता शेळके यांचा संगीतमय जीवन प्रवास सांगणारं होतं. वंदना अत्रे यांनी 'शांताबाई' यांनाच पाचारण केलं होतं. मला ही आयडिया खूप आवडली. तीन शांताबाई ! लहानपणीची शांता, शाळा कॉलेज मध्ये जाणारी शांता आणि वयस्कर 'शांताबाई'.  विद्या करंजीकर यांनी सादरकेलेली 'शांताबाई' अप्रतिम. ती वरचेवर पदर सारखा करण्याची लकब विद्याने मस्त दाखवली. यालाच'बेअरिंग' म्हणतात का? एखाद्या(च) लकबीमुळे मोठया व्यक्ती 'साकारता' येते त्याचं हे सुंदर उदाहरण. 'तो चष्मा' सुद्धा अभिनय करतहोता. मूळातच शांताबाईंची आणि विद्याची 'शाररिक ठेवणीत' खूप साधर्म्य आहे. इतर 'शांता' सुद्धा खूप सुंदर. पाठांतर आणि अभिनय - एकदम भारी. शांताबाई यांचा जीवन प्रवास दोन तासात 'दाखवणं' हे काम सोप्पं नाही. पण वंदना यांनी हे 'शिवधनुष्य' छान पेललं आहेकारण नाट्यगृहातून बाहेर पडतांना 'आपल्याला शांताबाई कळल्या' असं प्रेक्षक म्हणत असावे. यातच 'लेखकाचं यश' आहे. 

नाटक हा एक दृक्‌श्राव्य कलाप्रकार आहे. नाटक म्हणजे माणसाच्या अंतर्बाह्य क्रिया-प्रतिक्रियांचे दर्शन घडविणारा आकृतिबंध होय. शांताबाईंचा हा 'आकृतिबंध' मुकुंद कुलकर्णी यांनी 'अजब' पद्धतीने साकारला आहे. 'मुकुंद' हे एक अजब रसायन आहे. काहीतरी 'वेगळी' पद्धत तो मांडतो, रसिकांसमोर. या नाटकात द्वंद्व नाही, उदबोधन आहे. शांताबाईंच्या एन्ट्री पासून ते एक्झीट पर्यंत मुकुंद आपल्याला'शब्दव्रतीच्या डोहात' बुडवून ठेवतो. पुढे काय? असं वाटत असतांना, एक्झिट. डोह निर्माण करतांना प्रकाशयोजना सुंदर वापरली आहे. पण मुकुंद सर, स्पॉट्स नेहमी ३/४ सेकंद उशिरा का येत होते? ते जरा बघा. तुमचा स्पॉट जेथे पडतो तेथे रसिक 'एकाग्र' होतात म्हणूनत्यात 'डीले' नको. 

*अजून एक सांगायचं! नेपथ्यातून रंगमंचावर स्थळं जिवंत होतात. त्यावरच संहितेतलं नाट्य खुलून आशयरूप होतं. पण या नाटकातीलनेपथ्य अगदीच सुमार होतं. काहीच 'सुचवत' नव्हतं. मी जर नेपथ्यकार असतो तर 'एखाद्या चिरेबंदी वाड्याचा नक्षीदार दरवाजा' आजूबाजूंच्या दगडासहित उभा केला असता. कोनाड्यात एक पणती शांतपणे तेवणारी ठेवली असती. आहो, शांताबाईंचे शब्द 'अक्षय' आहेत हे सुचवण्यासाठी .... आणि या करिता खूप खर्चही आला नसता. असो. मला या विषयातलं काही कळत नाही.*

मुकुंदराव, रंगमंचाचं विभाजन तुम्हीं छान साधलं होतं. निम्मा मंच अभिनयासाठी तर निम्मा 'गायकांसाठी - वाद्यवृंदासाठी'. हा घ्या'नाट्यानुभव' अन हा घ्या 'संगीतानुभव'. वाद्य वृंद तयार होता - सिंथसायझर एकदम भारी. पण गायिका? एकीचा सूर अतिशय उत्तमलागला होता तर दुसरीला सुरांनी दर्शनच दिलं नाही. होतं असं कधी कधी. तयारी कमी पडली की काय?! पुरुष गायक मात्र खणखणीत. असो. पुढच्या प्रयोगाआधी या दोन तीन बाबींकडे लक्ष द्या. मुकुंदराव तुम्हीं प्रयोग एका उंचीवर नेऊन ठेवला आहे .... पण त्या पेक्षाअधिक उंचीवर तो जाऊ शकतो. 

दिग्दर्शकाचे महत्त्व संहिताकाराच्या बरोबरीने आहे. मुकुंदराव ह्या तुमच्या माध्यमात मला तुमचे 'इंटरप्रिटेशन' हवंय. संगीताचा नेमकाउपयोग केलाय यात शंका नाही. पण .... जमलं तर ... 'असेन मी, नसेन मी ...' या कवितेची भूमिका 'रसिकांवर' बिंबवा. ती 'तुम्हीं' अधांतरी सोडली हो. आहो, या रोजच्या धावपळीत ... कविता कोण वाचतंय?

असो. मोठ्या बाईंचा, संगीतासह जीवन प्रवास मस्त घडवला - वंदना ताई आणि मुकुंदबुवा यांनी. सर्व नाट्यकर्मींना खूप शुभेच्छा पुढीलप्रयोगांसाठी. माझं काही चुकलं आहे असं वाटलं तर ... माफी असावी. 

या निम्मिताने कविता कॉपी पेस्ट करत आहे. मीही प्रथमच वाचत आहे. 

*असेन मी, नसेन मी, तरी असेल गीत हे

फुलाफुलांत येथल्या उद्या हसेल गीत हे

हवेत ऊन भोंवती, सुवास धुंद दाटले

तसेच काहिसे मनीं तुला बघून वाटले

तृणांत फूलपाखरू तसे बसेल गीत हे

स्वयें मनात जागते, न सूर-ताल मागते

अबोल राहुनी स्वत: अबोध सर्व सांगते

उन्हें जळात हालती तिथे दिसेल गीत हे

कुणास काय ठाउके कसे, कुठे, उद्या असू?

निळ्या नभात रेखिली नकोस भावना पुसू

तुझ्या मनींच राहिले तुला कळेल गीत हे*