स्थलांतर - वेदनादायी

 स्थलांतर 

माणसानं पोटापाण्यासाठी केलेल्या स्थलांतराविषयी मला खूप उत्सुकता असते. मी प्रवास करत असो अथवा नसो, रस्त्यावरील वेगळीमाणसं बघितली की मी थबकतो आणि नंतर थांबतो. 

आधी धुक्यात बसलेल्या वासूदेवाचे छायाचित्र काढले. आवश्यक प्रकाश नसल्याने मन खट्टू झालं. मुलाखत देण्याचा त्याचा मूड होतापण मुलाखत घेण्याचा माझा मूड नव्हता. 

फर्लांगभर सायकल दामटली अन मुड बदलला. पहाटेचं प्रचंड पडलेलं दव आता विरत चाललं होतं आणि सकाळ पांघरूणातून बाहेरपडली होती. किंचित थंडी मी म्हणत होती. सिग्नल ओलांडल्याबरोबर दोन म्हातारे विडीचा आस्वाद घेत छातीत गरम हवा भरत होतेआणि मस्तपणे धूर आसमंतात सोडत होते. जगाला पडलेल्या प्रदूषणाच्या प्रश्नाशी त्यांना काही देणं घेणं नव्हतं, ते धूर सोडतंच होते. बाबाची दाढी अन ती वलयं पाहिल्यावर माझा मूड बदलला. थांबलो. हे प्रवासी तर नक्कीच नव्हते. मी कसं ओळखलं? सांगतो. त्यांच्याकडे इअर बड्स आणि पेन्स दिसले. बहुदा ते विक्रेते असावे. 

मी समोर(च) थांबल्याबरोबर ते कावरेबावरे झाले. म्हणजे ते नाशिककर नव्हते. दोघांनी मला हात जोडले. अपराधीपणाची भावनाचेहऱ्यावर ठेवून माणूस डोळ्यांनी म्हणतो 'आम्हांला सोडा दादा आता' - असं काहीसं घडलं. 

मला कीव आली. परप्रांतात, परदेशात, परग्रहावर माणूस किंचित 'भ्यायलेला' असतो असा माझा स्वानुभव आहे. मी त्यांच्याकडेविडीकाडी मागितली. तर ते लाजले. 'आप भी क्या बाबू? आप थोडी बिडी पियेंगे ?' असं म्हणून विडीकाडी खिशात ठेवली. पण यामाझ्या बिडी मागण्याच्या कृतीमुळे आमच्यातील अंतर नाहीसं झालं. मग मी मुलाखत घेतली. ऐका तर. 

रोजी रोटी साठी ही माणसं हजार बाराशे किलोमीटर दूर आली. जास्तीत जास्त तीनचारशे रुपये मिळत असतील. काय खातील अनकिती पाठवतील - राजस्थानातल्या कुटुंबास, कुणास ठाऊक? 

आठवलं - माझा दक्षिण आफ्रिकेतील धनाढ्य बॉस मला एक दिवस सांगत होता - मानकर माझे पणजोबा कच्छ च्या रणातून शिडाच्याबोटीनं नव्वद वर्षांपूर्वी केनियात आले. कच्छ (गुजरात) मधील परिस्थिती इतकी वाईट होती की कधीही मरण येऊ शकते. मग माझ्यापंज्याने विचार केला, एवीतेवी मरण तर येणारच आहे, मग इथे मारण्यापेक्षा समोरच्या किनाऱ्यावर जाऊन मारू. अरबी समुद्र पार केलाकी सोमालिया, केनिया, टंझानिया ... अगदी साऊथ आफ्रिका या पैकी कोठेही उतरू आणि जगण्याचा प्रयत्न करू. अन ते शिडाच्याहोडीत बसले आणि मुंबासाला उतरले. 

पोटासाठी केलेले हे स्थलांतर किंवा ते स्थलांतर. दोनीही एकच.