शंकऱ्या

 शंकऱ्या ..

*२०२२*

अनाहताला शिकवणीला जातांना आणि येतांना दररोज एक डोंगर पार, क्रॉस करावा लागतो. ती दररोज त्या डोंगरावर रेंगाळते, अगदीदोन मिनिटांसाठी, आणि मग पुढे. आमच्या बरोबर समोर तीन बंगल्यांचं काम चालू आहे. त्यामुळं तीन वॉचमनचा कबिला घरासमोरआहे. त्यांची ऍव्हरेज ३.५ मुलं धरली तर कायम ९ मुलं दगड विटा अन वाळू यात खेळत असतात. दीड मुलं तीन आयांच्या पोटात आहे. अनाहताला आणि तिच्या दोन मैत्रिणींना येता जाता खोपा तयार करतात. त्यावेळी त्यांना कसलंच भान राहत नाही. अनाहताने सुरवातकेली की 'वॉचमनची मुलं' गोळा होतात अन ती काय करते हे बघतात. मग मी 'चल आता, बसं झालं' अशी घाई केली की अनाहता'नाइलाजास्तव' डोंगरावरून उतरते. तिचा 'त्या - शेंबड्या, कळकट मळकट मुलांबरोबरचा' बाय बाय बघण्यासारखा असतो. त्यामुलांमध्ये 'सम्राट' हा लक्षवेधी आहे. बाजा वाजवत असतो नेहमी. मी फोटो काढला की 'मला फोटो दाखव' असं म्हणतो. सम्राट हा 'त्या' मुलांचा म्होरक्या आहे तर अनाहता 'या' मुलींची म्होरकी. मनात नेहमी विचार येतो की 'एव्हढी मोठी विषमता' असूनही मुले मात्र 'समानता' या तत्वावर खेळत असतात.  कीती ती 'निरागसता'?!

मी सहज या मैत्रीवर नाराजी व्यक्त केली तर अनाहता म्हणाली 'बाबा आम्हीं त्यांना हात नाही लावत'. मी विषय लांबवला नाही कारण'हा असा खेळ' चालूच राहणार.  कारण तो पूर्वीपासून चालू आहे. अगदी 'अनादी काळापासून' - आठवा सुदामा ...

*१९६८-७०*

आमच्या राका कॉलनीत एक म्हातारी राहायची - बुटकी, अस्ताव्यस्त अन थुलथुलीत होती. पूर्वी कॉलनी घनदाट जंगलात होती. कॉलनीसंपली की जंगलात एक दर्गा होता. त्या दर्ग्याशेजारी एक प्रचंड मोठं बेलाचं झाड होतं. त्या झाडाखाली शंकराची एक पिंड होती, नंदीसह. म्हातारीची झोपडी झाडाखाली होती. म्हातारी दररोज शंकराची पूजा करायची अन कॉलनीत 'चक्कर' मारायची - शिळंपाकंगोळा करायला. शंकऱ्या सुद्धा तिच्याबरोबर असायचा. शंकऱ्या माझ्याचं वयाचा होता - आठ दहा वर्षांचा. 

शंकऱ्याची अन माझी दोस्ती जानी होती. शनिवार रविवार आम्हीं मासे पकडत असू. राका कॉलनी आणि टिळकवाडीच्या मध्ये एक नालावाहत असे. बाराही महिने पाणी असे. त्या नाल्यात आम्हीं दोघं आईचं जुनं 'पातळ' घेऊन जायचो अन डोकमासे पकडायचो. मग त्यांनाकाचेच्या बरणीत ठेवायचं. मासे दोन तीन दिवस जगायचे. त्यामुळे आमचा 'मासेमारी' हा उद्योग अव्याहत चालू असायचा. एकदा तरसापाचं पिल्लू आलं होतं पातळामधे. शंकऱ्याने त्याची शेपटी पकडली. शंकर सरडे मारण्यात तरबेज होता. एक दगडात साबरीवरचासरडा खाली पडलाच पाहिजे. त्याच्या बरोबर मी कॉलनीतील जंगल तुडवायचो. 

घरच्यांना माझी शंकऱ्याबरोबरची मैत्री अजिबात आवडत नव्हती. आजीची बोलणी तर दररोज - अगदी रतीब. एकदा तर मी झाडावरून'धडपडलो' होतो आणि केवळ शंकऱ्या बरोबर होता म्हणून 'बापाचा' मार खाल्लेला आठवतो. एवढं सगळं असूनही माझ्या अनशंकऱ्याच्या मैत्रीत खंड पडला नाही. 

आज अनाहताने 'सम्राट' ला जेंव्हा बाय केलं तेंव्हा मला माझा शंकऱ्या आठवला. पन्नास वर्षांच्या आठवणी 'जाग्या' झाल्या. आर्थिक अनसामाजिक परिस्थिती विषम असूनही ती आमच्या मैत्रीत आड नाही आली. आजही तेच अनुभवत होतो. 

गंमत म्हणजे, मागच्या महिन्यात शंकर अचानक भेटला - कॉलनीतच. 

मी - काय करतो?

शंकऱ्या - वॉचमन आहे - पंडित कॉलनीत.

मी - म्हातारी ?

शंकऱ्या - आई कधीच मेली. तुझी आई आली होती मौतीला.

मी - राहतो कुठे?

शंकऱ्या - दर्ग्यासमोरील झोपडपट्टीत. भेटू परत. ड्युटीची वेळ झाली. 

पाठमोरा शंकर - बुटका, थुलथुलीत अन .... साठी ओलांडलेला शंकऱ्या अन मी. विषमता असली तरी .... 'मानकर सदन' मधून माझीआई बाहेर आली ... विचारलं 'तू शंकरला ओळखलं?'. मी आईला म्हणालो 'अगं आई, बहुदा शंकरने माझ्यावर त्या काळी संस्कार केलेअसावे म्हणून तर मी आफ्रिकेतील जंगलं पायाने तुडवू शकलो. अन्यथा मी भित्रा राहिलो असतो.' 

सूक्ष्म संस्कार! अनाहतावर सुद्धा होत असतील का काही सूक्ष्म संस्कार?  - आजोबांचा प्रश्न.