माझे संकट

माझी समस्या, माझे संकट!

मी मंदिरात गेलो की माझं लक्ष देवाकडे कमी असतं. किंबहुना ते नसतंच. त्या पेक्षा मानवनिर्मित मंदिर मला भावतं - दगडाचं असेल तरजास्त भावतं. मंदिर निर्माण करणार्यांनी, शिल्पकारांनी, मंदिराच्या रचनेची कल्पना मांडणार्यांनी जी काही सर्जनशीलता जगासमोरमांडलेली असते तिला तोड नाही. त्यात प्रतीकांचा वापर विचारपूर्वक केलेला असतो. फक्त आपल्याला त्याचा अर्थ माहित नसतो ..

आजही मी अहिल्याबाई होळकर यांनी रेणुका मातेचं 'जीर्णोद्धार' केलेलं मंदिर 'सखोल' बघत होतो. माझा देवाला नमस्कार पटकनहोतो. दोन हात 'जोडले' की 'किंचित असलेली श्रद्धा' हा विषय संपतो. *मनी नाही भाव अन देवा मला वडा पाव* अशी अडचण होते. त्यात सारखं देवाकडे काहीतरी मागत राहणं - मला नाही आवडत. मंदिराच्या गाभाऱ्यात मी सैरभैर असतो.  देवासमोर 'भामटेपणा' नाही- मी देवाशी 'एकाग्र' 'एकजीव' होऊच शकत नाही. योग न साधताच मी पटकन मंडपात येतो. मंडपातील भव्यता, नीटनेटकेपणा, आखिवता आणि रेखीवता मला खूप आवडते. त्याकाळच्या अभियंत्यांनी, कारागिरांनी जगाला खूप - भरभरून - देऊन टाकलं आहे. आता ते मला सांगत असतात - आम्हीं जे काही 'करून ठेवलंय' ना ते तरी नीट बघा. इथे मी मोकळा, खोल श्वास घेतो - चिंतनाच्यामार्गावर असतो. हे माझ्या घरच्यांना माहित आहे. मी गाभाऱ्यातून बाहेर आल्यावर आज दीपाली - सून - म्हणाली - बाबा मी अर्धातासमंत्रोच्चार करणार आहे तो पर्यन्त तुम्हीं फोटोग्राफी 'उरकून' घ्या. 

मग मी मंदिराची प्रत्येक कमान पाहू लागलो. प्रत्येक खांबावर जे नक्षीकाम केलं होतं ते पारखू लागलो. त्यांचे क्लोजअप घेऊ लागलो. येथे जी प्रतीकं वापरली आहे त्यात 'सर्प' हे प्रतीक वेगवेगळ्या रचनेतून वापरलं आहे. हे मंदिर डोंगर कोरून उभारलं आहे. मंदिराचा मंडपअतिशय सौंदर्यपूर्ण आहे. 

योगशास्त्रामध्ये वेटोळे मारून बसलेल्या सापाला कुंडलिनीचं प्रतीक मानलं गेलंय. ज्यांची जाणिवेची पातळी आणि क्षमता मनुष्या पेक्षाश्रेष्ठ आहे अश्या देव योनीतील (जसे यक्ष, गंधर्व) लोकांनी अस्तित्वाच्या आपल्या या आयामत प्रवेश करतांना नेहमी सापाचेच रूपधारण केले. सापांकडे एक अशी आकलनशक्ती आहे जिच्याद्वारे त्यांना जीवनाच्या काही विशिष्ट आयामांची जाणीव असते ज्यांचीमनुष्याला नेहमीच उत्कंठा आणि आकांक्षा राहिली आहे. त्याला कान नाहीत, तो ठार बहिरा आहे; म्हणून तो त्याचं संपूर्ण शरीरच कानम्हणून वापरतो. तो खर्‍या अर्थाने जमिनीला कान लावून ऐकतो. साप हे एक प्रतीक आहे ज्याने अनेक देशांच्या इतिहासावर आणिसंस्कृतीवर लक्षणीय छाप सोडली आहे. अनेक शतके, यामुळे लोक एकाच वेळी मृत्यू आणि पुनर्जन्म यांच्याशी जोडले गेले. 

मंदिराच्या बाहेरील दीपमाळ मला मोहवून टाकते. दीपमाळ ही मंदिराच्या प्रांगणात रात्री प्रकाशासाठी केलेले एक प्रकारचे स्तंभसदृष्यबांधकाम असते. सगळे दिवे लावल्यावर काय सुंदर दिसत असेल याची मी कल्पना करतो. येथे दोन दीपमाळी दिमाखात उभ्या आहे. 

कासव - इथलं कासव साधं आहे. निरागस आहे. आत्ता जिवंत होईल अन देवीकडे जाईल असं वाटलं .....

अन तेव्हढ्यात दीपाली ओरडली - बाबा आत या - निदान आरतीला तरी या. मी आत गेलो. आरती सुरु झाली - दुर्गे दुर्घट भारी तुजविणसंसारी । अनाथनाथे अंबे करुणा विस्तारी ॥ 
वारी वारीं जन्ममरणाते वारी । 
*हारी पडलो, आता संकट नीवारी*॥ १ ॥ 

*हे माते, मी हरलो आहे. एकाग्रतेने तुझी प्रार्थना नाही करू शकत. आता तूच मला या संकटातून बाहेर काढ.*