*वरण, भात, तदनंतर 'तूप'*
वारीमधून 'मधूनच' घरी परतलो तरी वारी माझा पिच्छा सोडत नव्हती. किंचित पोकळी निर्माण झाली की काय असं वाटायचं, घरीविश्रांती घेतांना. सारखा तो दिंडी मार्ग, वारकऱ्यांचे लोंढे आणि ती मुव्हमेंट म्हणजे संक्रमण. अव्याहत 'चालणं'. माझं विचारचक्र सुद्धा'movement' करत होतं. मनात वेगळ्याप्रकाराचा आनंद नांदत होता हे मात्र नक्की. वरण म्हणजे 'वारीला जायलाच पाहिजे' हा प्रगतविचार तर 'वरणभात म्हणजे दिंडीचा प्रत्त्यक्ष अनुभूती घेणं' असा उन्नत विचार. दिंडीत कुठे तूप मिळणार. त्या 'दररोजच्या घाई आणिगडबडीत, तुपाची आठवण सुद्धा येत नाही'. दिंडीत चालतांना 'आजूबाजूचं समर्पण' बघितलं की मी 'मनाशी संवाद' करीत असे. पाचव्यादिवशी चालतांना मनात एक विचित्र विचार आला की 'दिंडी हेही एखाद्या कर्मकांडासारखा प्रकार आहे'. मी हा विचार ताबडतोपझटकला. अरुणाताईंचं वाक्य आठवलं 'वारकऱ्यांच्या समर्पण भावनेला तडा जाईल असं काही करू नका.' मी विचार माझ्यापाशीठेवला आणि सहाव्या दिवशी 'दिंडी त्याग' केला, शाररिक व्याधीमुळे. पण मन मात्र तुपाच्या शोधात होतं.
दोन एक महिन्यांपूर्वी डॉ आनंद नाडकर्णी यांचा 'आनंदाचे डोही' हा कार्यक्रम 'ऐकला' होता. प्रश्न आणि उत्तर असा फॉरमॅट होता. डॉक्टर अडीच तास 'आनंद' या भावनेबद्दल बोलत होते, एकेक पापुद्रा काढून दाखवत होते. अध्यात्म आणि मानसिक आरोग्य या विषयीत्यांनी नुकतंच एक पुस्तक लिहिलं आहे याची माहिती त्यांनी दिली. भारावलेल्या अवस्थेत मी 'मनमैत्रीच्या देशात' हे ३७० पानांचं पुस्तकविकत घेऊन टाकलं.
वारीवरून परत आल्यावर जेव्हां विश्रांती घेत होतो तेंव्हा रॅक मधलं हे पुस्तक खुणावू लागलं. मी ते वाचायला घेतलं आणि झपाटलागेलो. मी ज्या 'तुपाच्या' शोधात होतो त्याची नदीच सापडली. अध्यात्म म्हणजे काय? भारतीय संत आणि पाश्च्यात्य विचारवंत कायसांगत आहे? आदिम, प्रगत आणि उन्नत विचार म्हणजे काय? मानसिक आरोग्य आणि अध्यात्म यांचा उहापोह ! वैगरे वैगरे. दिंडीतचालत असतांना जे प्रश्न पडत होते त्यावर हे पुस्तक 'टिपण्णी' करत होतं. मी भारावलेल्या अवस्थेत हे पुस्तक वाचत होतो ... तूपओरबाडत होतो.
काल, सुभाष शिंदे , १९७६ पासूनचा मित्र भेटला. इन्शुरन्स कंपनीत उच्चपदस्त. अर्थात आम्हीं दिंडीवर गप्पा मारल्या. तो मला सांगतहोता *'अरे मानकर तू जेंव्हा दिंडीत होता तेंव्हा जो ब्लॉग तू लिहिला तो मी बायकोस वाचून दाखवला. तेंव्हा आम्ही नासिक-पुणे याप्रवासात होतो. मध्ये एका धाब्यावर थांबलो होतो, चहापानास. तेवढ्यात एक पंधरा वीस लोकांची दिंडी तेथे येऊन बाजूच्या टपरीवरथांबली. माझ्या मनात विचार आला - मानकरसारखं आपल्याला काही जमणार नाही. पण मी या वारकऱ्यांसाठी काय करू शकतो? तेथून उठलो. दिंडीचा चालक शोधला अन त्याला सांगितलं 'माउली ३००० रुपयांची पावती फाडा. आजचं जेवण माझ्या कुटुंबातर्फे.' तुझा विश्वास नाही बसणार मानकर - आम्हीं सर्व, बायको आणि मुली, अत्यानंदित झालो होतो. समाधानाने पुण्याकडे निघालो, पुण्याचा विचार न करता'.*
विचार ! उन्नत विचार ! मला तर असं वाटायला लागलं की 'आपले विचार हाच आपला देव आहे. त्या 'देवाकडे, विचारांकडे नीट पहा' ....
कुठेतरी कधीतरी समेवर येण्याची गरज आहे. आयुष्य आणि त्यातील अनेक घटना एक प्रकारची आवर्तने आहे. दिवस/रात्र घ्या किंवासंगीताची आवर्तने बघा. चक्राकार लय बघा. दोन आवर्तनामधला अवकाश म्हणजे - समेवर येणं. सम याचा अर्थ साम्यावस्था. विचारांच्या आवर्तनामध्ये हा जो क्षण येतो ... त्या कडे बघता आलं पाहिजे.
एके ठिकाणी डॉक्टर लिहितात 'स्वधर्माचा म्हणजे श्रेयसच्या शोधाचा वारसा म्हणजे वारकर्यांचा वसा. पांडुरंगासाठी म्हणून निघायचेप्रवासाला आणि स्वतःमधल्या विठ्ठलालाच साद घालत जागे करायचे'. मला तर असं वाटतं की स्वतःबरोबर चालणं म्हणजे दिंडीतचालणं. तेथेही आपण एकटेच असतो - जरी गर्दीचा भाग असलो तरी. समर्पित होण्याचा प्रयत्न करणं. आत्मभान आल्याशिवाय, आत्मभान विरघल्याशिवाय समर्पण नाही. समर्पणाशिवाय आपल्याच आतल्या उच्चशक्तीचा अनुभव नाही. अवघड आहे हे सर्व. पणसातत्य असेल तर 'उन्नत विचार' जागृत होणार.
आत्ताच पुस्तक संपवलं. ब्लॉग लिहिला. पुस्तकातली एक छोटी गोष्ट सांगतो अन थांबतो. *मरणशय्येवर असलेल्या प्लेटोला मित्रविचारतो की त्याच्या जीवनदृष्टीचे सार काय? विचार करून प्लेटो म्हणाले 'प्रॅक्टिस डाईंग'... मृत्यूचा सराव करा. स्मरण करा. हे स्मरणराहिले तरच वाट्याला आलेल्या वेळेचे अमूल्यपण कळेल आणि आपण अधिक अर्थपूर्ण, शहाणपणाचे आणि सार्थकतेचे जीवन जगूशकू.*
मान्या (मानकर) म्हणे ...
*किंचित दिंडी झाली आता,
एक तरी ओवी म्हण आता.*
अरे कुठे आहे तो 'दासबोध'?
Post a Comment