उतार वयात

 *आजचे तरुण उद्याचे 'जेष्ठ'!*

मडंळी नाटकाच्या रचनेकडे नीट पहा. तिसऱ्या अंकातील 'शोकांतिकेतेची' सुरवात पहिल्या अंकातच सुरु होते. नाटक इतक्या झपाट्यानेपुढे जातं की 'धुंदीतलं' तरुणपण संपून आपण शेवटच्या अंकात कधी येऊन पोहचतो हे कळत नाही. धुंदी उतरली की शेवटच्या अंकात'प्रचंड पोकळी' निर्माण होते अन .... कारण बऱ्याच वेळा 'नायकाकडे' काहींचं करायला नसते (जुन्या आठवणी उगाळण्या व्यतिरिक्त).

मी आयुष्याच्या तीन अंकी नाटकाबद्दल बोलत आहे. पहिल्या अंकात 'नायकाने' गुतंवणूक केली असती तर तिसऱ्या अंकातीलउदासीनता त्याच्या वाट्याला आली नसती. आपल्याला काय आवडते हे लहानपणी समजले आणि ते तेंव्हा केले तर 'उतार वयात' गाडीघसरत नाही. साठी उलटल्यावर माणूस आवडणाऱ्या 'गोष्टी' करू लागला की वेळ पुरत नाही हा स्वानुभव. 

म्हातार्यांनी म्हातारपणात स्वतःसाठी काय करावे यावर उदंड लिखाण आहे. म्हणजे तिसऱ्या अंकातील होऊ घातलेली शोकांतिका, सुखांतिका कशी होईल यावरचे 'उपचार' सांगितले जातात. पण मला असं वाटतं की 'तिसऱ्या अंकातील' नायिकांनी पहिल्या अंकातील'होऊ घातलेल्या' नायकांसाठी काय करता येईल याचाही विचार करावा. मस्त टाइम पास होईल. उदाहरण देतो. 

माझ्या नातीला, अनाहताला, चित्रकलेची आवड आहे हे आमच्या सर्वांच्या लक्षात कधीच आलंय. त्यामुळे मुलाने तिला चित्रकला क्लास'लावला' आहे. ती त्याची जबाबदारी आहे. माझी जबाबदारी काय? मी तिला पूर्वी चिमणी म्हणायचो. हल्ली तिला हाक मारतांना'चित्रकार ' म्हणतो. तिच्या डोळ्यातील चमक अनुभवतो. मग ती तिची चित्रकलेची वही लगबगीने आणते व 'टकळी' सुरु करते. मीमाझा कान अखंडपणे तिला देत असतो. मधेच तिच्या लाल रंगला मी गुलाबी म्हणतो. त्यावर ती 'हा लाल आहे' असं ठासून सांगायलासुरवात करते आणि 'तुम्हांला काही समजत नाही' यावर थांबते. तिच्या वहीत मी काहीही 'रेखाटू' शकत नाही कारण माझी 'गिचमिड' तिला नको असते. बरं मी एखादं चित्र रंगवू का असं विचारलं तर म्हणते 'नको. सरांना लगेच कळेल'. हे 'ऍप्रिसिएशन' चालू असतांनाआम्ही 'मेडिटेटिव्ह' अवस्थेत जगत असतो. मला माझे लहानपण 'परत जिवंत' झाल्यासारखे वाटते. मी मला 'तिच्यात' बघत असतो - पुनरपि  जगणं ! माझी 'चित्रकला वही' नजरेसमोर फेर धरू लागते. जर तिने आत्ता हा छंद जोपासला तर तिच्या 'उतार वयात' तिला'कंटाळा' येणार नाही. पहिल्या अंकातील संस्कार तिसऱ्या अंकात 'रसाळ आणि गोमटी फळे' देतील. छंद हे 'कालनिरपेक्ष' असतात. नातू बॅडमिंटन आवडीने खेळतो पण त्याला कोणता 'छंद' आहे हे आम्हांला उमजलेले नाही. खेळ खेळणं हा 'छंद' नाही असं मला वाटतं. 

उल्का काय करते ते सांगतो. बोलता बोलता नवीन मराठी शब्द नातवंडांशी बोलतांना वापरते. त्यांना अर्थ सांगते. काहीतरी नवं गवसलंअशा अविर्भावात नातवंड ते नवे शब्द अचूकपणे पुढील आठवड्यात नेमके वापरतात हे आम्हीं बघतो. शब्द नेमका वापरला की मज्जायेते. उल्का त्यांना इंग्रजी आणि इंग्रजी व्याकरण शिकवते. त्यांच्या ट्युशनच्या व्यतिरिक्त हे शिकवतांना मज्जा येते. शब्दांचा छंद जडलाकी तो अव्याहत त्यांच्या बरोबर राहणार. हे फार सूक्ष्म 'संस्कार', पण ते जाणीव पूर्वक 'अति जेष्ठांनी' करावे - निरपेक्ष पद्धतीने. फायदाझालाच तर त्यांचा. तोटा नाहीच. 

*बऱ्याच वेळा - जेष्ठ लोक - म्हणतात की - 'आम्हांला आमचं जगू द्या', 'आता आम्हांला आमची स्पेस नको का', 'खूप केलं आम्हींमुलांकरिता'. हा सगळा 'दुराग्रह' आहे. मनात असलं तरी बोलू नये. 'अंतर वाढतं'.* जमेल तेव्हढे वृद्धांनी 'छंदाविषयीचे' संस्कारनातवंडांवर करावेच. जेणेकरून त्यांचं 'म्हातारपण' सुसह्य होईल. शरीराचे वार्धक्य हा निसर्गनेम - मुलंबाळं सुद्धा लवकरच म्हातारीहोणार - आपण नाही झालो का? आजचे तरुण उद्याचे जेष्ठ - त्यांना 'त्या आयुष्यात पोकळी नको जाणवायला - छंदा-अभावी'. 

*आज जेष्ठ नागरिक दिन आहे. तुम्हांला तुमच्या नातवंडांसाठी कोणता 'कल्पवृक्ष' लावता येईल याचा विचार करा. जेणेकरून - नातवंडत्यांच्या उतारवयात म्हणतील 'कल्पवृक्ष नातवंडांसाठी लाउनिया आजी आजोबा गेले'. येथे तुम्हीं मागे ठेऊन संपत्तीबद्दल मी बोलत नाही. सुज्ञ जेष्ठास अधिक सांगणे न लगे. तुमचं आमचं रडगाणं कोणालाही आवडत नाही. म्हणून नातवंडांचं 'कौतुक गाणं' लिहायला बसा - त्यात सर्जनशीलता असावी. अहंकार नसावा. दुराग्रह नसावा. (आपल्या मुलांचं आणि नातवंडांचं आपल्यावाचून काहीही अडलेलं नाही हेलक्षात घ्या.) 'सरकार म्हातारपण वाईट असतं' असं ‘कोसळणारे नटसम्राट’ म्हणतात तेंव्हा वाईट वाटतं ना? मग 'सरकार म्हातारपणगोड असतं' असं म्हणण्यासाठी 'मला काय करता येईल?' याचा विचार व्हावा.*

'संध्याछाया भिवविती हृदया' अशी अवस्था येऊच नये म्हणून हा ब्लॉगप्रपंच. एकाकीपणाचा 'वेढा' टाळायचा असेल तर हा उपाय. नातवंडांचे छंद जोपासले तर नवी 'व्यवस्था' निर्माण होईल. *'पडदा पडण्याच्या आधी' - कुछ मिठा हो जाय ! अमिताभ मानकर, उवाच.*